Trong tự nhiên, lai chéo giữa hai loài thực vật biển khác nhau là hiện tượng hiếm gặp và từng được ghi nhận ở một số loài thực vật biển. Điển hình, loài cây ngập mặn Cóc hồng (Lumnitzera x rosea) là một thể lai giữa loài Cóc trắng (Lumnitzera racemose) và Cóc đỏ (Lumnitzera littorea). Ở cỏ biển, cũng đã phát hiện ra thể lai giữa hai loài thuộc chi Cỏ lá hẹ Halodule tại vùng biển Nhật Bản hay thể lai giữa hai loài thuộc chi Posidonia tại Úc. Thể lai giữa hai loài cỏ biển thuộc chi Halophila lần đầu cũng đã được đề cập trong nghiên cứu trước của các nhà thực vật học Viện Hải dương học tại vùng Biển Đỏ (Nguyen và cs, 2018). Gần đây, Liu và cs (2020) cho rằng, thể lai thu được tại SriLanka có thể là giữa hai loài Halophila ovalis và H. major. Nghiên cứu về hình thái lá của các loài H. ovalis, H. major và Halophila major SL type thu tại ven bờ phía Nam Việt Nam cho thấy Halophila major SL type có sự khác biệt và mang tính trung gian giữa hai loài trên (Hình 1). Dựa trên Cây phát sinh chủng loại bằng chỉ thị ITS1-5.8S-ITS2 của rDNA (Hình 2) cho thấy Halophila major SL type không nằm cùng trên nhánh H. ovalis, H. major hoặc Halophila major. Sai khác nucleotide giữa loài H. major và Halophila major SL type là 21-28 (3,8 - 5,3%), và sai khác nucleotide giữa loài H. ovalis và Halophila major SL type là 14 - 15 (4-5%).
Cho đến thời điểm này, quần thể Halophila major SL type và quần thể duy nhất tại Việt Nam có thể là quần thể lai giữa hai loài kể trên. Chúng tôi đề xuất khu vực này cần được bảo tồn và nghiên cứu sâu hơn về đa dạng gen, tiến hóa bằng cách sử dụng nhiều locus trong phương pháp microsatellite, các plastid DNA ngoài nhân khác nhằm xác định mối liện hệ giữa chúng, ước tính tuổi tiến hóa của thể lai này so với các loài khác trong chi Halophila, và liệu có tồn tại quần thể lai nào nữa ở vùng biển Việt Nam hay không?
Hình 1: Hình thái lá cùa loài Halophila ovalis (NP1, NP2, D7), Halophila major (E1, E2) và Halophila major SL type (D5)
Hình 2: Cây phát sinh chủng loại các loài thuộc chi Halophila bằng phương pháp Maximum Likelihood và Bayesian inference. Khối dự liệu có độ dài 612 bp của chỉ thị ITS1-5.8S-ITS2. Giá trị ủng hộ và xác suất hậu nghiệm được thể hiện trên các nhánh.
Tài liệu tham khảo:
Nguyen, X.V. Lau, V.K., Nguyen-Nhat, N.T., Phan, K.H., Dao, V.H., Hayashizaki, K., Fortes, M.D., Papenbrock., J. 2021. The updates of seagrass cover and species diversity in southern Vietnam using remote sensing data and molecular analyses. Regional Studies in Marine Science, 44: 101803. doi: 10.1016/j.rsma.2021.101803 2352-4855.
Nguyen, X.V., Kletschkus, E., Rupp-Schröder, S.I., El Shaffai, A., Papenbrock, J., 2018. rDNA Analysis of the red sea seagrass, halophila, reveals vicariant evolutionary diversification. Syst. Biodiver. 16, 668–679. Doi:10.1080/14772000.2018.1483975
Liu, S.Y.V., Kumara, T.P., Hsu, C.-H., 2020. Genetic identification and hybridization in the seagrass genus Halophila (Hydrocharitaceae) in Sri Lankan waters. PeerJ 8, 10027, https://doi.org/10.7717/peerj.10027.
TS. Nguyễn Xuân Vỵ
Viện Hải dương học – Viện Hàn lâm KHCNVN